Vol. 19 No. 01 (2024): ETM-19-01-2024
Zenfira Huseynli, Naiba Muradova
IMPROVING THE PERFORMANCE INDICATOR OF CENTRIFUGAL PUMPS
This article is devoted to the research and development of methods to improve the performance of centrifugal pumps. Centrifugal pumps are key elements in various industrial and technical systems, ensuring efficient transportation of liquids. This article reviews the operation of centrifugal pumps, shows the scheme of the pumping part of the centrifugal type equipment, the scheme of the cantilever type centrifugal pump and describes their main components. Further, the factors affecting pump performance, including fluid viscosity and operating conditions, are analyzed, and methods for improving performance are described in detail, including design optimization, the use of new materials and modern technologies, as well as speed control and monitoring of pump condition. The advantages and disadvantages of centrifugal pumps are noted, the concept of what the operation of this equipment is based on is given, and the fields of application of centrifugal pumps are considered. In order to improve the operation of pumps, the article includes a table showing the existing problems in the operation of the pumps described by the author, the correction of which will lead to positive results, namely, an increase in quantitative and qualitative performance indicators. Further, in the article, a color diagram is shown, which shows the share distribution, that is, the percentage of damage to the structural elements of centrifugal pumps. To improve the reliability and efficiency of operation of centrifugal pumps, the article discusses in detail two ways to solve this task. The first way to solve the problem is the development and manufacture of new, namely more advanced pumps in design, which most often requires significant financial costs, and the second way was noted the modernization of already functioning equipment, which allows you to reduce your own costs and thereby ensure the implementation of energy saving programs. Based on the analysis and the examples considered, it is concluded that an increase in the performance of centrifugal pumps can lead to a significant improvement in efficiency and cost reduction.
Keywords: centrifugal pump, productivity, performance indicators, optimization, materials, control.
Elmira Huseynova, Ulkar Shiraliyeva, Saida Nadjafova, Nurana Mardanova, Ziba Baghirova
ANTICORROSION PROTECTION OF PIPELINES AND KEY TRENDS IN THIS FIELD
This study examines the significance of protective coatings for pipelines in hydropower and thermal power plants. It covers the role of primers in establishing strong bonds and explores the use of various coatings, including bituminous, epoxy, vinyl, and chlorinated rubber coatings. Key findings include the impact of environmental factors on coating durability, the adaptability of epoxy resins, and the efficacy of vinyl coatings in marine atmospheres. The study provides valuable insights for selecting appropriate coatings based on specific conditions and requirements.
Keywords: Protective coatings, pipelines, hydropower, thermal power plants, epoxy coatings, vinyl coatings
Rafail Mehdiev, Alekber Mehdiyev, Vurgun Gakhramanov
DESTRUCTION OF ROCKS BY EXPLOSION DURING OIL TRANSPORTATION
When oil and gas wells are ready for operation, when drilling is carried out at the bottom of the well to establish contact with the formation, it is considered that the degree of crushing of the rocks is proportional to the speed of application of the load. As a result of the stresses created by them, the degree of fragmentation is higher. In the article, it is proposed to take into account the quality of crushing of the necessary rock by using some empirical coefficients in the calculation formulas. The dynamics of the rock dispersion process is studied on the basis of the hydrodynamic hypothesis. Here, the solution of the system of differential equations is given based on the fundamental laws of conservation of mass, energy and momentum. Based on the strength properties of mountain rocks, broken lines are found in the continuum of the whole environment, which determines the final effect of rock crushing. However, the accepted assumptions about the incompressibility of the rock and the transfer of the explosive impulse to the immediate environment significantly reduce the practical value of the results. It should be noted that in the immediate area directly adjacent to the load, the mountain rock is under uneven volume compression. In this case, the largest tangential stresses occur mainly in planes oriented at an angle of 450 to the radial direction. Thanks to this, a system of spiral sliding lines breaks the rock into small blocks. Outside this zone, a system of radial cracks is formed as a result of the expansion of the massif. When the pressure in the gas cavity decreases and the mass moves back in the direction of the load, tangential cracks appear. The combination of the volume compression zone and the reach zone constitutes the controlled crushing area. When the compression wave reaches the bare surface, it becomes a stress wave. As this wave travels from the surface to the load, it forms a system of jump cracks. The high explosive effect of explosive gases with sufficient explosion energy causes the release of such shattered rock. Obviously, this concept is very important for the development of the theory of explosive disintegration of mountain rocks. Because there is no unequivocal relationship between the nature of the dissolution of the rock and the acoustic hardness. One of the first to clearly describe the mechanism of shock wave formation and its transformation into a more explosive and seismic wave when detonation reaches the boundary of the charge cavity. In rocks, shock waves are formed during the entire time of expansion of the gas cavity. It explains in detail the mechanism of cracking phenomena by considering the cracks as a source of multiple reflections of the stress wave.
Keywords: rock strength, constant material, scale effect, rocks, destruction probability, fractured, robustness theory, microcrack, mineral, experience constant, density of defects, displacement, compression.
Zuleikha Eyvazova, Andrey Luzhanski
RESEARCH ON IMPROVING THE GATE VALVE OF THE DRILLING MANIFOLD
The article considers the possibility of improving the design of the valve of the drilling manifold, which is used to cool the rock-crushing tool, as well as for the constant removal of drilled rock (sludge) from the well. Currently, in existing drilling manifolds designed for pressures up to 45 MPa, the most used are towed valves or valves with a quick-release connection (BRS) to the pipeline. At higher pressures, gate valves of the Z43Y type with a flanged connection are used, the design of which is like the design of direct-flow gate valves used for fountain fittings. Since these connections are used to reduce the time for changing gate valves in order to repair or clean them, there is a need to improve the design of the locking assembly of these valves, designed for higher pressures to increase the tightness of the gate and ensure a high degree of maintainability of the gate valve. In order to improve the gate valve of the drilling manifold, it is proposed to change the design of the locking unit, which provides reliable sealing, ensuring ease of installation of the gate assembly. In this case, the gate is assembled, consisting of two halves, in which slots are provided for installing disc springs in them. The ends of each of the gate halves have bevels for ease of assembly of the locking assembly.
Keywords: drilling pump, manifold, gate valve, quick-release connection, tow joint.
Natig Abbasov, Serdar Sabirli
IMPROVING THE RELIABILITY AND ENERGY EFFICIENCY OF GAS AIR COOLING DEVICES BY USING A REPAIR AND RECOVERY COMPOUND
Over the last two decades, different gas transportation companies has placed significant emphasis on the issues of energy efficiency and energy conservation. The allocation of electrical energy for the operation of air-cooling mechanisms for gas in a compressor station equipped with gas turbine pumping units ranges from 22% to 48%. The primary aim of this study is to improve the durability of the bearings in the electric motor of the gas air cooling device. This will be achieved by investigating various approaches to reduce friction. The objective will be accomplished by the use of advanced surface technology with enhanced strength properties. The use of the Repair and Recovery Compound (RRC) inside the lubrication system or its direct application onto the friction pairs' surface is contingent upon the unique characteristics and design of the particular unit undergoing treatment. The objects undergoing processing included the use of specialist lubricants. The items in question are primarily the ball bearings that are located inside the drive electric motors of air-cooling fans used in gas compressor stations. The results obtained from the study examining the effectiveness of using serpentine-based compositions on electric motor bearings demonstrate a noticeable impact on the outermost layers of the metal surfaces that come into contact. This impact enables beneficial modifications in the operating characteristics of the device.
The effectiveness of repair and restoration chemicals mostly depends on the manufacturer responsible for their creation. A comprehensive economic assessment is essential when choosing a compound for the processing of rubbing components in equipment. This assessment should include several factors such as the cost of the compound, processing expenditures, and the time necessary for cost recuperation.
Keywords: gas air cooling devices, bearings, reliability, energy efficiency, energy saving, repair and recovery compound.
Əmir Mustafayev, Məsumə Əhmədova
DƏYİŞƏN YÜKLƏRİN TƏSİRİ ALTINDA QAZMA QURĞULARININ RİYAZİ TƏDQİQİ
Baxılan məqalədə müxtəlif növ yüklərin təsiri altında işləyən qazma qurğusu modelinin riyazi tədqiqi aparılmışdır. Aparılan çoxsaylı tədqiqatlar göstərdi ki, sistem tarazlıq nöqtəsinə malikdir, yuxarı və aşağı disklər sabit bucaq sürəti ilə fırlanmaqla xarakterizə olunur. Qurğunun bu vəziyyəti onun arzuolunan şəraitdə işləməsini təmin edir. Buna baxmayaraq, yerin dərin qatlarında mühitdən və süxurun keçiriciliyinin dəyişməsindən asılı olaraq qrunt suları və süxurun qeyri-bircinsliliyi sistemdə arzuolunmaz gizli rəqsi hərəkətlərin (titrəmələrin) yaranmasına səbəb olur. Rəqsi hərəkətlər periodik dəyişməklə sistemdə tarazlıq vəziyyəti yarada bilmir.
Məqalədə qazma qurğusunun idarəetmə sistemində, sistemin dayanıqlı asimptotik funksiyasının təmin edilməsi üçün aşağı diskə təsir edən sürtünmə momentinin zərərli təsirlərini nəzərə almadan sistemin sabit işləməsini təmin edən qazma qurğusunun idarəetmə sistemlərinin layihələndirilməsi üçün ilkin şərtlər verilmişdir.
Bu məqalədə həm də özüqaldıran qazma qurğularının zəif qrunt sularında möhkəmliyinin təmin edilməsi məsələlərinə baxılır. Bu qurğuların həm özləri, həm də ətraf mühitə təsir riski öyrənilmişdir. Bunları nəzərə alaraq qurğularda və ətraf mühitdə riskləri azaltmaq üçün tədbirlər təklif olunmuşdur. Hal-hazırda enerji resurslarının təmin edilməsi dünya ölkələrinin qarşısında duran çox saylı problemlərdən biridir. Bu problemlər yalnız karbohidrogen ehtiyatları ilə zəngin olan dövlətlərin deyil, həm də öz yataqlarını işlədən ölkələrə aiddir. Son onilliklərdə dəniz şelfində karbohidrogen ehtiyatlarının mənimsənilməsinə baxmayaraq, belə hasilat quruya nisbətən 5-8 dəfə baha başa gəlir. Hal-hazırda dənizdən neft və qaz hasilatı dünya karbohidrogen ehtiyatlarının 35-40%-ni təşkil edir. Dənizdə neft və qaz hasilatı materikdə çıxarılan yataqlardan xeyli dərəcədə fərqlənir. O, çətin aradan qaldırıla bilən çoxsaylı xüsusiyyətlərə və problemlərə malikdir. Karbohidrogen ehtiyatlarının axtarışı və çıxarılması dəniz yataqlarında xüsusi qurğulardan, dəniz platformalarından istifadə etməklə yerinə yetirilir.
Açar sözlər. qazma qurğusu, riyazi model, asimptotik dayanıqlıq, fırlanma, disk, süxur,rəqsi hərəkətlər.
Nazim İbrahimov, Qənizadə İsmayıl
QASNAĞIN MATERİALI VƏ MEXANİKİ XARAKTERİKTİKASI
Mövcud iş, müxtəlif tətbiqlərdə səmərəlili və davamlılığını artırmaq üçün qasnaqların dizaynına, material seçiminə mexaniki xassələrinə diqqət yetirərək, onların maddi və mexaniki xüsusiyyətlərini araşdırır. Nəzəri təhlil və eksperimental qiymətləndirmənin birləşməsi vasitəsilə biz müxtəlif materialların (metallar və polimerlər daxil olmaqla) və istehsal proseslərinin aşınma müqaviməti, dartılma gücü və istismar müddəti kimi qasnağın performans göstəricilərinə təsirini araşdırırıq. Qabaqcıl simulyasiya alətləri və eksperimental qurğular, o cümlədən dartılma sınağı və aşınma təhlili, müxtəlif yükləmə şəraitində qasnaqların mexaniki davranışını və nasazlıq rejimlərini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Nəticələrimiz göstərir ki, material seçimi qasnağın mexaniki performansına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir, kompozit materiallar çəki azaltma və mexaniki möhkəmlik arasında perspektivli tarazlıq təklif edir. Səthi təmizləmə üsulları Qasnaq sistemlərinin aşınma müqavimətini artırmaq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Maşınqayırma sahəsində gələcək tədqiqat və təkmilləşdirmə səylərini istiqamətləndirməyi hədəfləyən xüsusi sənaye tətbiqlərində qasnaqlar üçün material seçimi və dizayn optimallaşdırma strategiyaları ilə bağlı tövsiyələr vurğulanır.
Mexanik sistemlərin səmərəliliyi və etibarlılığının əsas əhəmiyyət kəsb etdiyi bir dövrdə, tədqiqat qasnaqların maddi və mexaniki xüsusiyyətlərini araşdırır və onların dizaynında və tətbiqində əhəmiyyətli irəliləyişlərə səbəb ola biləcək anlayışları üzə çıxarmaq məqsədi daşıyır. Nəzəri çərçivələri ciddi empirik sınaqlarla birləşdirərək, tədqiqat müxtəlif materialların, o cümlədən qabaqcıl metallar, mühəndis polimerləri və yeni kompozit materiallar daxil olmaqla, Qasnaq sistemləri üçün vacib olan performans göstəricilərinə necə təsir etdiyini diqqətlə qiymətləndirir. Qasnaqların mexaniki bütövlüyünün və funksionallığının formalaşmasında ənənəvi tökmədən tutmuş müasir aşqarların istehsalına qədər istehsal texnologiyalarının roluna xüsusi diqqət yetirilir.
Açar sözlər: Qasnaqlar, material seçimi, mexaniki xassələr, aşınma müqaviməti, dartılma gücü, kompozit materiallar.
Sevda Əliyeva, Bəhmən Əliyev
AZİNMAŞ-BF-80 AQREQATININ SÜRƏTLƏR QUTULARININ ƏSAS PARAMETRLƏRİ VƏ SXEMLƏRİNİN NALİZİ
Məqalədə MAZ-537 markalı avtomobilin şassisi üzərində quraşdırılan BF-80 aqreqatının əsas düyünləri analiz edilmişdir. Hər bir düyünün funksiyası və iş prinsipi göstərilmişdir. Bu düyünlərdən biri olan avtomobilin sürətlər qutusunun iş şəraiti nəzərə alınmaqla təhlili və analizi aparılmışdır. Əsasən ikisürətli, üçsürətli və dördsürətli iki vallı, elementar sürətlər qutularının sxemləri təhlil edilərək, əsas göstəriciləri müəyyən edilmişdir. Daha sonra iki və üçsürətli əlavə silindrik və konik ötürmələri olan sürətlər qütularının da analizi aparılmışdir. MAZ-537 markalı avtomobilin şassisi üzərində quraşdırılal qaldırma və endirmə aqreqatlarının normal işinin tənzimlənməsi üsulları göstərilmişdir.
Açar sözlər: konik ötürmə, fırlanma tezliyi, şassi, rassional, dizayn, fırlanğıc, nasos-kompressor.
Natig Abbasov, Fatima Jafarli
PREDICTING THE FLARE TEMPERATURE OF BINARY FUEL
A method for calculating the flash point from the results of simulating liquid–solid equilibrium at constant pressure using the Gibbs equation is discussed. A model is used to predict the flash point of the mixture based on the modified Le Chatelier equation, the Antoine equation and a model for estimating the activity coefficient.
The flammability hazard of liquids is primarily characterized by their flash point. The flash point is defined as the temperature at which a liquid evaporates and forms a flammable mixture with air. To measure the flash point, closed and open type devices are used. In closed-type devices, the state of equilibrium between the liquid and vapor components of the mixture is studied. Open type devices take into account the interaction of a mixture of flammable liquids with the atmosphere. The flash point of a mixture is a critical property, but experimental data for many mixtures are lacking and obtaining such data is expensive and time-consuming. Therefore, the development of mathematical models for analyzing the state of the environment under conditions of increasing risk of emergency situations is an important scientific and practical task. This paper examines the possibility of predicting the flash point in closed-type devices, i.e. the influence of atmospheric conditions is not taken into account in this approximation. Several models for predicting the flash point for mixtures of various types have been proposed previously.
Keywords: binary mixtures, flash point, boiling point, activity coefficients, solvation coefficient, association coefficient.
Əmir Mustafayev, Elmir Əhmedxanov
DİŞLİ ÇARX ÖTÜRMƏLƏRİNDƏ YEYİLMƏNİN İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİNİ TƏYİN EDƏN
ALQORİTM
Mürəkkəb funksiyaları yerinə yetirən böyük qüvvə, gücə və sürətə malik olan müasir maşınların mühərrikləri ilə icraedici orqanlarını birləşdirən ötürmə mexanizmlərinə çox sərt tələblər qoyulur.
Ötürmə mexanizmlərinin əsas funksiyalarına hərəkətin ötürülməsi və ya hərəkətin bir növdən başqa növə çevrilməsi, sürətin dəyişməsi və tənzimlənməsi, maşının icraedici orqanlarına düşən güc balansının düzgün paylanması, maşının işə salınması, söndürülməsi və reversiv (geriyə doğru) hərəkətetmə imkanlarının olması daxildir. Bu funksiyaları dəqiq yerinə yetirən maşınlar fasilələrə yol vermədən, tələb olunan müddətə məhsuldarlığı artırmağa imkan verir. Ötürmə mexanizmlərinin əndazə ölçüləri yığcam olmalı, həm də bu mexanizmlərin istismar zamanı tam təhlükəsizliyi təmin olunmalıdır.
Bəzi hallarda aqressiv və çirklənmiş mühitdə, yüksək və sıfır dərəcədən aşağı temperaturlarda işləyən ötürmə mexanizmlərinə, onların etibarlı işini təmin edən digər tələblər də qoyula bilər.
Göstərilən tələblərin yerinə yetirilməsi mürəkkəb bir məsələdir. Belə məsələlərin həlli, layihəçidən müasir maşınlar və onların konstruksiya materialları, maşın hissələri və onların müasir texniki vasitələrdən istifadə etməklə möhkəmliyə hesabat üsulları, maşın hissələrinin hazırlanma texnologiyalarının maşının uzunömürlülüyünə və qənaətlə istifadə olunmasına təsiri və s. məlumatlar haqqında yaxşı biliklərə malik olmasını tələb edir.
Bu tələblər eyni zamanda istismarçının da qarşısına qoyulur. İstismarçı maşının imkanlarını düzgün qiymətləndirməklə, onu uzun müddətə istismar etmək imkanına malikdir.
Ötürmə mexanizmləri və onların möhkəmliyə hesabat üsulları mexanizmin təyinatından, iş rejimindən və işlədiyi şəraitdən asılı olaraq seçilir.
Layihəsi nəzərdə tutulan ötürmə mexanizminə təsir edən qüvvələrin təsir müddətindən və xarakterindən, mühitin aqressivliyindən və çirklənməsindən, işçi temperaturun dəyişməsindən asılı olaraq mexanizmin elementlərinə aparılan hesabat üsullarında materialın qorxulu kəsiklərində yaranan gərginliklərin buraxılabilən gərginlikdən az olması, emal olunan səthin cilalanması, sürtgü yağlarının növü və digər faktorlar nəzərə alınmalıdır.
Verilmiş ötürmə nisbətində hərəkətin bir valdan digər vala fasiləsiz ötürülməsi əsasən dişli çarx mexanizmləri ilə yerinə yetirilir.
Ötürmə mexanizmləri arasında etibarlı işinə və dəqiqliyinə görə maşınqayırmada və cihazqayırmada dişli çarx mexanizmlərinə geniş yer verilir.
Məqalədə evolvent dişli çarxlarda dayanıqlığın proqnozlaşdırılması üzrə tətbiq edilən avtonom sistemlərdən, habelə yeyilmə zamanı yastı evolvent profilli dişlərin bərpasından və möhkəmləndirilməsindən bəhs edilmişdi. Multiplikativ yeyilmə meyarlarına əsaslanan təhlil alqoritmi təklif olunmuş, əldə edilən nəticələr dişlilərin etibarlılığını və davamlılığını qiymətləndirməyə və yeyilmənin inkişafını proqnozlaşdırmağa imkan verir.
Açar sözlər: evolvent dişli çarx ötürücü, profil, dayanıqlıq, yeyilmə, etibarlılıq.
Natig Abbasov, Araz Mesimov
MODELING AND OPTIMIZATION OF THE PROCESS HYDROTREATING OF DIESEL FUEL
Various technological processes are applied in the field of modern oil refining. Each of the processes in turn is implemented by many technological schemes and methods. These technological processes form the basis of many simple processes in oil refining and chemical production. In this way, learning processes are facilitated.
They process oil and its products using various processes. This article describes the process of refining of the diesel fraction in a circulating medium comprising hydrogen gas at high pressure and temperature, to remove organosulfur compounds.
Keywords: diesel fuel, hydraulic treating, filter, energy efficiency, energy saving.
Fariz Qafarov, Məhluqə Rəhimova, Vəfa Paşayeva, Adil Cümşüdlü
KORROZİYA MÜHİTİNİN YÜKQALDIRICI MAŞIN LARIN ELEMENTLƏRİNİN TSİKLİK MÖHKƏMLİYİNƏ TƏSİRİNİN TƏDQİQİ
Əksər maşın və mexanizmlərin hissələri istismar dövründə eyni zamanda korroziya mühitinin və tsiklik gərginliklərin təsirinə məruz qalır. Baxılan şərtlərlə dağılmanın baş verməsinin əsas səbəbi metalların tsiklik möhkəmliyinin azalmasıdır. Belə dağılma kövrək xarakter daşıyır və korroziya yorğunluğu adlanır. Korroziya yorğunluğuna, həmin korroziya mühitinə təsirindən metalların dağılması prosesi kimi, həm də dəyişən gərginliklərin köməyi ilə tsiklik mghkəmliyin azalması kimi də baxıla bilər.
Korroziya mühiti ya elektrokimyəvi və ya kimyəvi koroziyanı yaratmış olur. Praktik olaraq metallara ən çox elektrokimyəvi korroziyanı yaradan mühit təsir edir.
Açar sözlər: pilləli yükləmə, zədələnmə, təcrübə, yorğunluq əyriləri, korroziya.
Nazim İbrahimov, Rauf Məmmədli
YÜKSƏK TEZLİKLİ CƏRƏYANIN TƏTBİQİ İLƏ DİŞLİ ÇARXLARIN MÖHKƏMLİYİNİN ARTIRILMA ŞƏRTLƏRİNİN TƏTQİQİ
Məqalədə yüksək tezlikli elektrik cərəryanının tətbiqi ilə detalların möhkəmliyinin artırılması məsələsi bugünkü günün ən prioritet və aktual məsələlərindən biri olmuşdur ki, hissələrin yeyilməyə-davamlılığının təminatı, ilkin olaraq onlarda nisbətən iqtisadi baxımdan səmərəli üsullarla əldə olunan materialların tətbiqi ilə həyata keçirilir ki, bu da məsələnin konstruktiv həllində öz əksini tapır. Belə ki, dişli çarx səthlərinin gərgin vəziyyətləri ilə əlaqədar olaraq, səth təbəqəsində tətbiq olunan materiala yüksək tələblər qoyulur ki, bu halda maşın mexanizmlərinin əsas ötürücü hissələrindən biri də dişli çarxlar cütlüyüdür, bu cütlüyün işləməsi yəni kinematik hərəkəti ağır və gərgin iş şəraiti yaradır, bu dişli çarx cütlüyünün işçi səthlərinin tez yeyilməsinə, yeyilmə intensivliyinin artmasına işçi zona da yəni təmas zonasında tempraturun artmasına və bunun nəticəsində təmas səthlərində mexaniki gərginliyin yaranmasına səbəb olur. Eyni zamanda yaranmış gərginlik nəticəsində dişli çarxların işçi səthlərinin yeyilmə intensivliyinin artması dişlərin ovulmasına və nəhayət yüksək kinematik hərəkət nəticəsində qırılmasına gətirib çıxarır. Yaranmış bu işçi səthlərdə gərginliyin aradan qaldırılması, dişli çarx cütlüyünün kinematik hərəkətini keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün yüksək tezlikli elektrik cərəyanını tətbiq etməklə, dişli çarx cütlüyünün təmas səthləri möhkəmləndirməyə ehtiyac duyulur. Bu nöqteyi nəzərdən yüksək tezlikli cərəyandan istifadə etməklə səthlər termiki emala uğradılır ki, bu da dişli çarx cütlərinin işçi səthlərində səth təbəqəsinin fiziki-mexaniki xüsusiyyətlərinin müsbət dəyişməsinə eyni zamanda səthdə baş verə biləcək çatların,ovuntuların, qırıntıların yaranmasının qarşısını almaqla səthin davamlılığını və möhkəmliyinin artırılmasına gətirib çıxarmaqla maşın mexanizmlərinin ayrı ayrı hissələrinin uzunömürlülüyünü artırır və sürətlər qutusunun keyfiyyət göstəricilərinə birbaşa təsir edir.
Açar sözlər: Yüksək tezlikli cərəyan, dişli çarx cütlüyü, yeyilmə intensivliyi, davamlılığın artırılması, termiki emal.
Malik Abdullayev, Samirə Mansurova, Səbuhi Qurbanlı, Kənan Babayev, Məhəmməd İsmayılov
LAYIN QUYUDİBİ ZONASINA TƏSİR ÜSULLARININ SƏMƏRƏLİLİYİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
Məqalədə quyudibi zonasına təsir üsulları və səmərəliliyin qiymətləndirilməsi ilə əlaqəli məsələlərə baxılır. Böyük həcmdə mədən məlumatlarının təhlili göstərmişdir ki, işlənməsinin son mərhələsində olan neft yataqları üçün səmərəli işlənmələrin əsas növləri bunlardır: həlledicilərin vurulması, turşu tərkibli mikroemulsiyaların və turşularla işlənmələr və köpük sistemlərinin tətbiqi. Məqalədə, geoloji və texniki tədbirlərin səmərəliliyinə ən çox təsir edən amilləri müəyyən etmək üçün üsul təklif olunur. Bu yanaşma, bir tərəfdən, təsir üçün quyuları düzgün seçməyə, digər tərəfdən, onların sonrakı istifadəsi imkanlarını müəyyən etmək üçün həyata keçirilən tədbirlərin səmərəliliyini qiymətləndirməyə imkan verir.
Açar sözlər: yataq, hasilat, quyudibi zonası, həlledicilər, köpük sistemləri.
Salmanova Nazila, Ismayilov Farhad, Huseynova Elmira, Ulkar Shiraliyeva
THE IMPACT OF SOIL POLLUTION BY OIL ON THE CONTENT OF HUMIC SUBSTANCES
The research assesses the impact of oil contamination on soil humus substances. Laboratory experiments with varying concentrations of petroleum products on different soil types revealed that even small amounts of oil lead to significant degradation of humus substances, altering their structure and reducing their content. These changes may disrupt soil properties, diminishing fertility, structure, and water retention capacity, and reducing microbial activity. Understanding this influence is crucial for developing strategies to rehabilitate polluted soils and sustain ecosystems.
Keywords: Humus, acidity, oil contamination, phytotesting, carbon content, oil mineralization, soil toxicity.
Məhəmməd Şirinov , Zəhra Əzizova
İDARƏ OLUNAN ROTOR SİSTEMLƏRİ (İRS) TEXNOLOGİYALARININ TƏTBİQ PERSPEKTİVLƏRİ
Neft sənayesinin prosesində ənənəvi istehsalat üsulları üçün əlçatmaz olan ağır karbohidrogenlərin istismarında müasir texnoloji həllərin tətbiqinə ehtiyac yaranır. Bu texnologiyalardan biri maili və üfüqi quyuların qazılmasıdır ki, bu da qazma prosesində yeni problemlərin yaranmasına səbəb olur.
Bildiyimiz kimi maili və üfüqi qazımada, quyu lüləsi əyrilik bucağının dəyişdirilməsi, quyu lüləsinin süxur hissəciklərindən təmizlənməsinin yaxşılaşdırılması, alətin tutulma risklərinin azaldılması, maili və üfüqi qazıma zamanı müqavimətin aradan qaldırılması və s. əsas problemlərdəndir. Müasir qazımada bu texnoloji problemlərin aradan qaldırılması üçün əsas yollardan biri - idarə olunan rotor sistemlərindən (İRS) istifadədir. Hal-hazırda maili və üfüqi qazımada ən geniş istifadə olunan üsullardan biri quyudibi mühərriklə qazımadır. Lakin bu texnologiyadan maili və üfüqi qazıma üçün istifadə edərkən, istənilən əyrilik bucağının dəqiqliklə əldə olunmaması, qazıma sürətinin aşağı olması, alətin tutulma riski və s. kimi bir sıra çatışmazlıqlar yaranır. Bu onunla əlaqədardır ki, quyunun üfüqi hissələrini qazarkən müqavimət qüvvələri artıb elə qiymətlərə çata bilər ki, bu zaman baltaya verilən oxboyu yük qazıma kəmərinin quyu lüləsinin divarında sürtünmədən ilişməsini aradan qaldırmaq üçün kifayət etmir ki, bu da quyunun qazılması prosesini xeyli çətinləşdirir.
Qazıma prosesində quyudibi mühərrikə alternativ müasir, 1990-cı illərin sonlarında yaradılmış idarə olunan rotor sistemləri (İRS) texnologiyasıdır. IRS-in ən mühüm xüsusiyyəti və buna uyğun olaraq əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, bu texnologiya bütün qazıma alətinin fasiləsiz fırlanması ilə yanaşı, istiqamətli qazma prosesini tam dəqiqliklə təmin edir, bununla da quyunun təmizlənməsi şəraitini və keyfiyyətini yaxşılaşdırır, boruların yapışmasının və spiral şəkildə bükülməsinin qarşısını alır və qazma sürətinin optimallaşdırılmasını, vaxta və xərclərə qənaət etmək üçün lazımı yükün baltaya ötürülməsini təmin edir. Bundan əlavə, İRS qazma mühərrikləri ilə müqayisədə burulma və yan yüklərin, həmçinin sürüşmə hadisələrini azaldır. Lakin İRS-in effektiv tətbiqi üçün layihə mərhələsində bir sıra texniki və texnoloji aspektlərə diqqət yetirmək lazım gəlir.
Açar sözlər: maili və üfüqi quyular, irs texnologiyası, idarə bloku, hibridli irs, vintli quyudibi mühərrik.
Maleyka Mammadova, Elshan Aliev
RHEOLOGICAL FEATURES OF LIQUID IN MICROCRACKED CHANNELS WITH THE “MICROCRACK-LIQUID” EFFECT DISPLAYED
Based on experimental and theoretical studies in plane-radial and plane-parallel microcracks, a previously unknown pattern called “microcrack-liquid” effect was established for the first time, that when viscous liquids move in a microcrack at h<hcr, anomalous properties appear, and when anomalous liquids move, rheological parameters increase, at h>hcr these effects disappear.
It was revealed that the reason for the manifestation of anomalous properties of Newtonian liquids and the enhancement of the rheological properties of non-Newtonian systems when they move in microcapillary cracks is the new microcrack effect of the “microcrack-liquid” system.
The established critical values of crack opening for the studied viscous oils are 160 μm at a temperature of 303 K.
Keywords: microcrack opening, non-Newtonian fluids, ultimate shear stress, structural viscosity, microcrack-liquid effect.
Əmir Mustafayev, Murad Əlizadə
SIXILMA DEFORMASİYASINA MƏRUZ QALAN BÖYÜK ELASTİKLİ TERMOELASTİK TƏRKİBLİ İNTERMETAL ƏRİNTİLİ MONOKRİSTALLARDA YÜKSƏK TEMPERATURLARIN YARANMA XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Baxılan məqalədə yüksək temperaturlu böyük elastikli sıxılma temperaturuna məruz qalan Ni-Fe-Ga monokristallı martensitin axma (LM) həddinin temperaturdan asılılığının nəticələri verilmişdir. Əldə olunan nəticələr göstərir ki martensit çevirmələri yük altında axma həddi L1,0 olan martensitin temperaturu axma həddi 14M olan martensitin temperaturuna nisbətən 1.7 dəfə az olur.
Bu məqalədə həmçinin Ni-Fe-Ga monokristallarda yüksək elastikli intervalın artma istiqəmətində sıxılma zamanı kritik gərginliklə temperaturun, deformasiyanın bərkimə əmsalı və martensitin (L1,0) axma həddinin böyüməsi müəyyən olunmuşdur.
Tədqiqatların nəticələri göstərir ki, L2,1-(10M/14M)-L1,0 termoelastikli intermetal ərintili Ni-Fe-Ga monokristaldan ibarət olan martensit çevrilmələrindən yüksək temperaturlara davamlı mühərriklərdə istifadə oluna bilər.
Yüksək temperaturlarda (645 °C və daha böyük) intermetallarda daha çox elastikliyin yaranması müşahidə olunur. Buna səbəb intertmetalların tərkibində möhkəm austinitin yaranmasıdır.
Tədqiqatların nəticələri göstərir monokristalların (Ni-Fe-Ga) dartılması temperaturların 557÷746 °C intervallarına təsadüf olunur və bu zaman deformasiya 8%-ə yaxın olur. Böyük elastikli martensitə çevrilmələr bütün intervallarda yükün təsir altında Md=1024 °C temperatura qədər austenitin plastiki axma gərginliyinə qədər davam edir.
Açar sözlər: martensit, intermetal, monokristal, kritik gərginliyi, termoelastik, austenit, temperatur.
Azer Gasimli, Elshan Aliyev
WELL TO INCREASE SLUDGE OIL PRODUCTION ABOUT THE APPLICATION OF WAVE TECHNOLOGY THROUGH THE SYSTEM
The article talks about the results of the work on increasing the oil yield of the formations by applying the shock wave technology. It is noted that when applying the shock wave method to the layer:
first - the expansion of the feeding contour of the wells as a result of the increase in permeability of the collector in the bed,
the second - due to the decrease in the viscosity of the oil, its filtration will improve.
It is recommended to improve the equipment used to get higher results from the application of the method.
Keywords: shock-wave, elastic wave, seismoacoustic, vibration, perforation, rheological property.
Саида Мусави, Лала Алиева
ТОПЛИВНЫЕ ЭЛЕМЕНТЫ И ПЕРСПЕКТИВ ИХ ПРИМЕНЕНИЯ В КАЧЕСТВЕ АЛЬТЕРНАТИВНОГО ИСТОЧНИКА ЭЛЕКТРОЭНЕРГИИ
Для возможностей перспективного применения современных электроэнергетических систем в различных отраслях промышленности, включая и нефтегазовую, предъявляются ряд требований. Эти требования устанавливаются для повышения в основном потребительского качества применяемых систем. В конечном итоге применение в отдельности или в целом требований определяют в основном степень их доступность, много функциональность (способность решения различных по назначению задач), лояльность к окружающей среде (определяет взаимодействие с окружающей средой), соответствие условиям местности функционирования (топографические показатели местности), вид и наличие объемов потребляемого топлива (использование различных по происхождению топлив). Вызвано это тем, что уровень потребления энергоресурсов в мире и соответственно и отрицательно-вредного влияние реализуемых для этой цели производственных процессов на окружающую среду стремительно растет.
Технологии производства электроэнергии с применением твердооксидных топливных элементов отвечают всем вышеперечисленным требованиям, т.е. могут использовать различные топливные ресурсы, влияние на окружающую среду сведено к минимуму, проектируются с учетом коммерческой привлекательности, а также широкий спектр практического применения и способны работать как для производства электроэнергии, так и химического производства.
В настоящей работе представлены методология проектирования высокотемпературных твердооксидных топливных элементов плоского слоистого макрокомпозитного исполнения для повышения их показателей работоспособности и качества.
Ключевые слова: твердооксидные топливные элементы, макрокомпозиты, электроэнергия, химическиий источник тока.
Нурлан Нурмаммедов
ПОВЫШЕНИЕ РАБОТОСПОСОБНОСТИ УСТЬЕВОГО ОБОРУДОВАНИЯ ШТАНГОВОГО НАСОСА
На сегодняшний день актуальными являются исследования, направленные на улучшение работоспособности устьевого оборудования штанговых насосов в связи с растущей значимостью их использования для эксплуатации скважин. Однако, наряду с их эффективностью, возникает необходимость повышения надежности и срока службы устьевого штока и сальника.
В данной работе рассмотрены основные проблемы, возникающие в устьевом оборудовании штанговых насосов, которые используются для герметизации устья нефтяных скважин, подвески трубопроводов в скважинах, а также для выполнения различных технологических, исследовательских и ремонтных операций. Анализируется эффективность работы узла уплотнения пары устьевого штока - устьевого сальника. Нарушение герметичности этой пары ведет к негативным последствиям, таким как загрязнение окружающей среды и отказ установки. Износ оборудования также усиливается абразивным воздействием песка в добываемой нефти, агрессивной средой и коррозией. Процессы старения и износа устьевых сальников приводят к потере герметичности и риску загрязнения окружающей среды. Исследование подчеркивает важность точности монтажа и сборки оборудования для предотвращения одностороннего износа. Работа выявляет также необходимость выбора материалов с устойчивостью к абразивам и воздействию нефтяных сред. Такие аспекты играют ключевую роль в обеспечении эффективной и надежной работы устьевого оборудования СШНУ.
Ключевые слова: штанговый скважинный насос, устьевое оборудование, шток, сальник, износ, отказ.
Published:
2024-03-08
